Matumizi ya haki kwenye YouTube

Matumizi ya haki ni kanuni ya kisheria inayosema kwamba matumizi ya maudhui yanayolindwa na hakimiliki yanaruhusiwa katika hali fulani bila ya kuwa na ruhusa kutoka kwa mwenye hakimiliki.

YouTube hupokea maombi mengi ya kuondoa video ambazo wenye hakimiliki hudai kuwa zinakiuka hakimiliki chini ya sheria ya hakimiliki. Wakati mwingine maombi haya hutumika kwenye video zinazostahiki hali zinazoruhusiwa kutofuata kanuni za hakimiliki au zinazoonekana kuwa mifano dhahiri ya matumizi ya haki.

Mahakama zimeamua kuwa ni lazima wenye hakimiliki wazingatie ikiwa matumizi ya hali zinazoruhusiwa kutofuata kanuni za hakimiliki zinatumika kabla ya kutuma ombi la kuondoa video kwa kukiuka hakimiliki.

Iwapo matumizi ya maudhui yanayolindwa na hakimiliki katika video yanatimiza masharti ya kuwa hali inayoruhusiwa kutofuata kanuni za hakimiliki, basi video hiyo huchukuliwa kuwa halali na isiyokiuka sheria. Ndiyo maana mara nyingi huwa tunawaomba wenye hakimiliki wafikirie iwapo hali zinazoruhusiwa kutofuata kanuni za hakimiliki zinatumika kabla ya kutuma ombi la kuondoa video kwa kukiuka hakimiliki kwenye YouTube. Ikiwa mwenye hakimiliki anaamini kuwa video haistahiki hali inayoruhusiwa kutofuata kanuni, basi lazima atupe maelezo ya kutosha akituelezea kwa nini. 

Iwapo mwenye hakimiliki hatupi maelezo ya kutosha ya kutuelezea kwa nini video haistahiki hali inayoruhusiwa kutofuata kanuni za hakimiliki, basi video hiyo haiondolewi kwenye YouTube. 

Hali zinazoruhusiwa kutofuata kanuni za hakimiliki kote duniani

Ingawa sheria za kimataifa kuhusu hali zinazoruhusiwa kutofuata kanuni za hakimiliki mara nyingi hufanana, zinaweza kutofautiana. Nchi na maeneo mbalimbali yanaweza kuwa na sheria tofauti kuhusu ni wakati upi ni sawa kutumia maudhui yanayolindwa na hakimiliki bila ya kuwa na ruhusa ya mwenye hakimiliki.

Kumbuka kuwa tunazingatia sheria za eneo husika tunapojibu maombi ya kuondoa video kwa kukiuka hakimiliki. Unaweza kuangalia Ripoti ya Uwazi wa Hakimiliki ya YouTube ili upate maelezo zaidi kuhusu jinsi tunavyojibu maombi ya kuondoa video kwa kukiuka hakimiliki, ikiwa ni pamoja na mara ngapi tunaomba maelezo ya ziada kutoka kwa wenye hakimiliki wanaodai kuwa video haistahiki hali inayoruhusiwa kutofuata kanuni za hakimiliki.

Nchini Marekani, kazi za kutoa maoni, kukosoa, kutafiti, kufunza au kuripoti habari zinaweza kuchukuliwa kuwa matumizi ya haki. Katika Umoja wa Ulaya, hali chache zaidi zisizofuata kanuni zinatambuliwa na ni lazima matumizi yalingane na kategoria mahususi, kama vile kunukuu, kukosoa, kuhakiki, kuchekesha, kubeza na kuiga watu wengine. Nchi au maeneo mengine yana dhana inayoitwa matumizi yasiyo ya biashara yanayoweza kufanya kazi kwa njia tofauti.

Hatimaye, mahakama huamua kesi za matumizi ya haki kulingana na ukweli wa kila kesi mahususi. Huenda ungependa kupata ushauri wa kisheria kutoka kwa mtaalamu kabla ya kupakia video zinazotumia maudhui yanayolindwa kwa hakimiliki.

Vigezo vinne vya matumizi ya haki

Nchini Marekani, mahakimu huamua kinachozingatiwa kuwa matumizi ya haki. Hakimu atazingatia jinsi vigezo hivyo vinne vya matumizi ya haki vinavyotumika kwa kila kesi. Vigezo hivyo vinne vya matumizi ya haki ni:

1. Madhumuni na sifa ya matumizi, ikiwa ni pamoja na iwapo utumiaji huo ni wa kibiashara au ni kwa madhumuni ya elimu bila manufaa ya kifedha

Kwa kawaida mahakama hulenga iwapo utumiaji wa nyenzo zinazolindwa kwa hakimiliki ni “wa kuleta mabadiliko.” Hii inamaanisha iwapo utumiaji unaongeza thamani au maana mpya kwenye nyenzo halisi, au iwapo unanakili tu kutoka kwenye nyenzo halisi.

Kuna uwezekano mdogo wa matumizi ya kibiashara kuzingatiwa kama matumizi ya haki lakini bado unaweza kuchuma mapato katika video iliyo na nyenzo ya matumizi ya haki.

2. Asili ya kazi iliyo na hakimiliki

Kutumia nyenzo kutoka kwenye kazi za ukweli kimsingi kunaweza kuzingatiwa kama matumizi ya haki kuliko kutumia kazi zisizo za ukweli.

3. Kiasi na umuhimu wa sehemu iliyotumiwa ikilinganishwa na kazi nzima ya maudhui yaliyo na hakimiliki

Kuna uwezekano mkubwa wa kuazima sehemu ndogo za maudhui kutoka kwenye kazi halisi kuchukuliwa kuwa matumizi ya haki kuliko kuazima sehemu kubwa. Lakini, iwapo unachoomba kinachukuliwa kama "sehemu kuu" ya kazi, wakati mwingine hata sampuli ndogo inaweza kuathiri matumizi ya haki.

4. Athari ya matumizi kwenye soko tarajiwa au thamani ya kazi ya maudhui yaliyo na hakimiliki

Kuna uwezekano mdogo wa matumizi yanayodhuru uwezo wa mwenye hakimiliki wa kupata faida kutokana na kazi yake halisi kuchukuliwa kuwa matumizi ya haki. Wakati mwingine mahakama hazifuati kanuni chini ya kigezo hiki katika kesi zinazojumuisha miigo ya kubeza.

Mifano ya matumizi ya haki

Donald Duck Meets Glenn Beck in Right Wing Radio Duck

"Donald Duck Anakutana na Glenn Beck katika Right Wing Radio Duck" kutoka rebelliouspixels Mseto huu unajumuisha makala mafupi kutoka nyenzo za vyanzo mbalimbali. Miseto hii hubuni ujumbe mpya kuhusu swali la balagha la kufikirisha katika nyakati za ugumu wa kiuchumi. Kazi zinazobuni maana mpya kuhusu maudhui halisi zinaweza kuchukuliwa kama matumizi ya haki.

Mpango wa ulinzi wa matumizi ya haki wa YouTube

Katika matukio ambayo ni nadra, tumewaomba watayarishi wa YouTube wajiunge kwenye mpango unaolinda baadhi ya mifano ya “matumizi ya haki” kwenye YouTube kutokana na maombi ya kuondoa video kwa kukiuka hakimiliki. Kupitia mpango huu, YouTube huwafidia watayarishi ambao video zao za matumizi ya haki zimepokea maombi ya kuondoa kwa kiasi cha hadi dola milioni 1 za Marekani kutokana na gharama za kisheria katika tukio ambako uondoaji unasababisha mashtaka ya ukiukaji wa hakimiliki.

Lengo la mpango huu ni kuhakikisha kuwa watayarishi hawa wana fursa ya kulinda kazi zao. Pia, unalenga kuboresha ulimwengu wa ubunifu kwa kuelimisha kuhusu umuhimu na vikomo vya matumizi ya haki. Kwa sababu ya kutofautiana kwa sheria zinazoongoza matumizi kama haya katika nchi au maeneo mbalimbali, kama ilivyoelezwa hapo juu, tunaweza tu kutoa mpango huu kwa watayarishi wanaoishi Marekani ambao wanakubali video zao zipatikane nchini Marekani pekee.

Mifano ya video zilizo katika mpango wa ulinzi wa matumizi ya haki wa YouTube

Fracking Next Door

Kwa mifano zaidi, angalia orodha yetu ya kucheza kuhusu ulinzi wa matumizi ya haki.

Kumbuka: Iwapo unaishi Marekani, unaweza kutazama video ambazo tumezilinda katika orodha hii ya kucheza. Samahani, iwapo upo nje ya Marekani, huwezi kutazama video zilizo katika orodha hii ya video.

Video hizi za mfano zinawakilisha sampuli ndogo ya kiasi kikubwa cha maombi tunayopokea ya kuondoa video kwa kukiuka hakimiliki. Zinawakilisha pia video chache kati ya idadi kubwa ya video zinazoweza kuwa na matumizi ya haki zinazoweza kuondolewa.

Kila mwaka, YouTube inaweza kutoa ulinzi wa matumizi ya haki kwa video chache tu, zinazochaguliwa kulingana na vigezo vingi. Kwa ujumla, tunachagua video zinazoonyesha vizuri zaidi matumizi ya haki kulingana na vigezo vinne vya matumizi ya haki.

Iwapo video yako itachaguliwa katika mpango huu, tutakufahamisha. Si lazima uwasiliane nasi ukituomba tulinde video yako. Iwapo tunaweza kukupa ulinzi huu, tutawasiliana nawe.

Video za matumizi ya haki zilizorejeshwa

Ingawa YouTube haiwezi kutoa utetezi wa kisheria kwa kila mtu, tunaendelea kuwa macho kuhusu maombi ya kuondoa video kwa kukiuka hakimiliki yanayoathiri watayarishi wote wa YouTube.

Huenda unafahamu baadhi ya matukio muhimu ambapo tumewaomba wenye hakimiliki wazingatie upya maombi ya kuondoa na warejeshe video za matumizi ya haki. Kwa mfano:

• Video hii ya Young Turks, ambayo inaonyesha klipu fupi kutoka kwenye tangazo ambalo limekashifiwa zaidi kama sehemu ya mazungumzo kuhusu ni kwa nini iliwakera watazamaji.
• Video hii ya Secular Talk, ambayo inamkashifu mwanasiasa kwa kuidhinisha matibabu ambayo hayajathibitishwa ya kisukari.
• Buffy vs Edward: Twilight Remixed -- [toleo halisi], video mseto ambayo inalinganisha njia ambazo wanawake wanadhihirishwa katika kazi mbili zinazohusiana na wanyonya damu zinazolenga vijana.
• "No Offense", video iliyopakiwa na Shirika la Kitaifa la Ndoa, ambayo inatumia klipu ya mtu mashuhuri kama mfano wa tabia ya kiburi.

Maelezo zaidi

Iwapo ungependa kupata maelezo zaidi kuhusu matumizi ya haki, kuna nyenzo nyingi zinazopatikana mtandaoni. Tovuti zifuatazo ni za madhumuni ya kielimu pekee na hazijaidhinishwa na YouTube:

• Tovuti ya Center for Media and Social Impact ya “Kanuni ya Desturi Bora katika Matumizi ya Haki ya Video Mtandaoni”
• Tovuti ya Digital Media Law Project ya ufafanuzi wa kina wa Vigezo hivi Vinne
• Tovuti ya Ofisi ya Hakimiliki Marekani, faharasa ya matumizi ya haki